Zoologia to dział biologii badający zwierzęta. Dokładny zakres zoologii ewoluował w związku ze zmienną definicją tego królestwa.

W latach 20. XXI wieku obejmuje ono organizmy, które mogą nie odpowiadać potocznemu rozumieniu tego słowa (od gąbek do ludzi).

Terminu tego po raz pierwszy użył Johann Schröder w 1659 roku w swoim dziele Zoologia, czyli historia zwierząt przydatnych w badaniach natury i chirurgii.

Pierwsze prace zoologiczne ogłosił Arystoteles, zwany „ojcem” tej dziedziny. Do najważniejszych należą: Historia naturalna zwierząt, O częściach zwierząt oraz O pochodzeniu zwierząt.

Rewolucyjny wpływ na zoologię wywarł również model ewolucji Charlesa Darwina, ogłoszony w dziele O powstawaniu gatunków.

Tylko nieliczne ryby są w stanie pochłaniać tlen z powietrza. Jedną z nich jest okoń.

Ichtiologia to dział zoologii badający ryby, ich biologię, systematykę, morfologię, ekologię i paleontologię. Początki ichtiologii sięgają Arystotelesa, który opisał około 116 gatunków ryb z wyspy Lesbos. W renesansie Pierre Belon (1553) opisał 110 gatunków, a Hippolito Salviani (1554) 92 gatunki ryb. Guillaume Rondelet (1554) opisał 200 gatunków ryb morskich i 50 słodkowodnych. Przełomowe znaczenie miała praca Francisa Willoughby'ego (1686) z elementami nazewnictwa binominalnego.

Nowoczesną ichtiologię zapoczątkował Peter Artedi, nazywany ojcem ichtiologii, który opracował klasyfikację gatunków i rodzajów. Jego praca „Ichthyologia” została uzupełniona przez Karola Linneusza (1758) w Systema Naturae.

W Polsce pierwsze opisy ryb sporządził Jan Długosz w XV w. W XVI w. pojawiły się pierwsze dzieła o rybołówstwie, m.in. autorstwa Olbrychta Strumieńskiego i Stanisława Stroynowskiego. W XVIII w. rozwój polskiej ichtiologii był związany z pracami Gabriela Rzączyńskiego (1721, 1736) oraz Krzysztofa Kluka, który w 1780 roku opisał ichtiofaunę rzek i jezior polskich oraz Bałtyku.

Herpetologia to dział zoologii badający płazy i gady. W jej ramach wyróżnia się czasem batrachologię (płazy) i reptiliologię (gady), jednak najczęściej stosuje się ogólny termin „herpetologia”.

Wspólne traktowanie tych dwóch gromad wynika z historii klasyfikacji — jeszcze za czasów Linneusza zaliczano je do jednej grupy na podstawie budowy serca. Dopiero w drugiej połowie XVIII wieku gady zostały formalnie wyodrębnione jako osobna gromada.

Batrachologia

Goliat Płochliwy to największy płaz bezogonowy na świecie.

Płazy odgrywają istotną rolę w ekosystemach, będąc zarówno drapieżnikami, jak i ofiarami, a także bioindykatorami – ich obecność lub zanik świadczy o stanie środowiska. Batracholodzy badają m.in. wpływ zmian klimatu, utraty siedlisk i chorób zakaźnych (jak chytridiomikoza) na populacje płazów na całym świecie.

Ze względu na globalny spadek liczebności wielu gatunków, batrachologia ma dziś także wymiar praktyczny – wspiera działania ochronne i edukację ekologiczną.

Reptiliologia

Żółwie morskie to jedene z najstarszych stworzeń żyjących na Ziemi. Siedem gatunków żółwi, które możemy dziś spotkać, pamiętają czasy dinozaurów

Reptiliologia to dział herpetologii zajmujący się badaniem gadów — zwierząt zmiennocieplnych, takich jak węże, jaszczurki, żółwie i krokodyle. Dyscyplina ta analizuje ich anatomię, fizjologię, zachowania, rozmnażanie, ekologię oraz rozmieszczenie geograficzne.

Gady zasiedlają różnorodne środowiska – od pustyń po lasy tropikalne – i odgrywają ważną rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej. Reptiliolodzy badają również adaptacje tych zwierząt do ekstremalnych warunków oraz zagrożenia, jakie niesie dla nich działalność człowieka, w tym utrata siedlisk, zmiany klimatyczne i nielegalny handel.

Reptiliologia ma dziś znaczenie nie tylko naukowe, ale też praktyczne – wspiera ochronę gatunków zagrożonych wyginięciem, edukację przyrodniczą i rozwój biologii konserwatorskiej.

Harpie wielkie polują na wiele zwierząt, ale najczęściej ich menu pojawiają się leniwce.

Ornitologia to dział zoologii zajmujący się badaniem ptaków — ich morfologii, fizjologii, zachowania, systematyki, ekologii i migracji. Ze względu na dużą różnorodność gatunkową oraz łatwość obserwacji, ptaki od dawna przyciągają uwagę naukowców i miłośników przyrody.

Ornitolodzy prowadzą badania zarówno w terenie, jak i w laboratoriach, analizując m.in. strategie lęgowe, śpiew, orientację przestrzenną czy wpływ zmian klimatu na ptasie populacje. Szczególne znaczenie ma także monitoring ptaków wędrownych, które przemieszczają się sezonowo na ogromne odległości.

Ornitologia ma także wymiar praktyczny — wspiera ochronę gatunków zagrożonych, tworzenie obszarów chronionych oraz edukację ekologiczną. W Polsce ornitologia ma bogatą tradycję i jest wspierana przez liczne organizacje i stacje terenowe.

Entomologia to dział zoologii zajmujący się badaniem owadów — najliczniejszej i najbardziej zróżnicowanej grupy zwierząt na Ziemi. Obejmuje zarówno zagadnienia dotyczące ich budowy, rozwoju i zachowania, jak i znaczenia ekologicznego oraz gospodarczego.

Entomolodzy badają owady w kontekście ich roli w zapylaniu roślin, rozkładzie materii organicznej, regulacji populacji innych organizmów, ale także jako szkodniki upraw, wektory chorób czy elementy łańcuchów pokarmowych. Entomologia ma zastosowanie w rolnictwie, leśnictwie, ochronie środowiska, a nawet w kryminalistyce (entomologia sądowa).

Ze względu na ogromne znaczenie owadów dla funkcjonowania ekosystemów, entomologia jest jedną z kluczowych nauk biologicznych XXI wieku.

Apiologia

Apiologia to dział entomologii zajmujący się badaniem pszczół, w szczególności ich biologii, zachowań, ekologii oraz roli w zapylaniu roślin. Duże znaczenie ma tu także pszczoła miodna (Apis mellifera), ze względu na jej wartość użytkową i wpływ na rolnictwo.

Apiolodzy analizują m.in. komunikację w ulu, systemy kastowe, zachowania obronne oraz wpływ pestycydów i chorób na kondycję populacji. Wiedza z tej dziedziny ma kluczowe znaczenie dla ochrony owadów zapylających i zrównoważonego rozwoju rolnictwa.

Hymenopterologia

Hymenopterologia to dział entomologii poświęcony błonkówkom — owadom o dwóch parach błoniastych skrzydeł, do których należą m.in. pszczoły, osy, mrówki i trzmiele. To jedna z najbardziej zróżnicowanych grup owadów.

Hymenopterolodzy badają ich biologię, zachowania społeczne, relacje pasożytnicze i ekologiczne znaczenie. Wielu przedstawicieli błonkówek odgrywa ważną rolę w ekosystemach jako zapylacze, drapieżniki lub regulatorzy populacji innych owadów.

Koleopterologia

Koleopterologia to dział entomologii zajmujący się chrząszczami — największym rzędem w świecie zwierząt. Chrząszcze występują w niemal wszystkich środowiskach i pełnią zróżnicowane role biologiczne.

Koleopterolodzy analizują ich budowę, cykl życia, zachowania, strategie obronne oraz znaczenie gospodarcze. Niektóre gatunki są szkodnikami upraw, inne — pożyteczne, np. jako rozkładające martwą materię lub regulujące populacje szkodników.

Lepidopterologia

Lepidopterologia to dział entomologii zajmujący się motylami — owadami o charakterystycznych, łuskowanych skrzydłach. Obejmuje zarówno motyle dzienne, jak i ćmy nocne.

Lepidopterolodzy badają rozwój motyli (od jaja do imago), ich rozmieszczenie, strategie obronne, migracje oraz interakcje z roślinami żywicielskimi. Ze względu na wrażliwość na zmiany środowiskowe, motyle są ważnymi bioindykatorami.

Myrmekologia

Myrmekologia to dziedzina entomologii poświęcona badaniu mrówek — owadów społecznych o złożonej strukturze kolonii. Mrówki odgrywają istotną rolę w ekosystemach, m.in. poprzez przewietrzanie gleby, rozsiewanie nasion i regulację populacji innych bezkręgowców.

Myrmekolodzy badają organizację kast, komunikację chemiczną (feromony), zachowania terytorialne i adaptacje ekologiczne. Ze względu na swoją inteligencję zbiorową i ewolucyjną skuteczność, mrówki są również obiektem badań z pogranicza biologii i informatyki.

Odonatologia

Odonatologia to dział entomologii zajmujący się ważkami — drapieżnymi owadami o silnych skrzydłach i wydłużonym ciele, znanymi z doskonałych zdolności lotnych. Ważki występują głównie w pobliżu wód, gdzie rozwijają się ich larwy (nimfy).

Odonatolodzy badają cykl rozwojowy, ekologię, zachowania terytorialne oraz rolę ważek w regulacji populacji komarów i innych owadów. Dzięki wrażliwości na zanieczyszczenia wody, ważki są również wykorzystywane jako wskaźniki stanu środowiska.

Sfekologia

Sfekologia to specjalistyczny dział entomologii zajmujący się osami — zarówno samotnymi, jak i społecznymi. Osy to zróżnicowana grupa błonkówek, z których wiele pełni ważną funkcję w przyrodzie jako drapieżniki lub zapylacze.

Sfekolodzy analizują strategie polowania, budowę gniazd, interakcje z innymi gatunkami oraz rolę os w ekosystemach. Choć niektóre gatunki bywają uciążliwe dla człowieka, wiele z nich pełni pożyteczną funkcję jako naturalni regulatorzy populacji owadów.

Teriologia, nazywana także mammalogią, to dział zoologii zajmujący się ssakami — zwierzętami stałocieplnymi, najczęściej żyworodnymi, odznaczającymi się obecnością owłosienia i gruczołów mlecznych. Jest to jedna z kluczowych gałęzi zoologii, ze względu na bliskie pokrewieństwo ssaków z człowiekiem i ich duże znaczenie ekologiczne oraz gospodarcze.

Teriolodzy badają anatomię, fizjologię, zachowania, ekologię, ewolucję i rozmieszczenie geograficzne ssaków. Interesują się również interakcjami międzygatunkowymi, migracjami, strukturą populacji oraz wpływem działalności człowieka na środowisko życia ssaków.

Teriologia odgrywa ważną rolę w ochronie przyrody — dostarcza wiedzy niezbędnej do monitorowania i ochrony gatunków zagrożonych oraz planowania działań konserwatorskich na rzecz dzikich ssaków w skali lokalnej i globalnej.

Cetologia

Cetologia to dział teriologii zajmujący się badaniem waleni — wodnych ssaków, takich jak delfiny, morświny i wieloryby. Cetolodzy analizują anatomię, fizjologię, zachowania społeczne, zdolności echolokacyjne oraz migracje tych niezwykle inteligentnych i przystosowanych do życia w wodzie ssaków.

Dzięki swojej pozycji w łańcuchu pokarmowym, walenie są ważnymi bioindykatorami stanu mórz i oceanów. Cetologia wspiera działania na rzecz ich ochrony, zwłaszcza w kontekście zagrożeń takich jak hałas podwodny, połowy przyłowowe czy zanieczyszczenia chemiczne.

Chiropterologia

Nietoperze potrafią spożywać nawet tysiące owadów w ciągu jednej nocy.

Chiropterologia to dział teriologii poświęcony nietoperzom — jedynym ssakom zdolnym do aktywnego lotu. Nietoperze odgrywają istotną rolę w ekosystemach jako zapylacze, roznosiciele nasion oraz regulatorzy populacji owadów.

Chiropterolodzy badają echolokację, strategię żerowania, cykl życia, hibernację oraz wpływ działalności człowieka na kolonie nietoperzy. Ze względu na wrażliwość na zmiany środowiskowe i niewielką liczebność wielu gatunków, nietoperze objęte są ścisłą ochroną w wielu krajach.

Felinologia

Mruczenie kotów może redukować stres.

Felinologia to specjalistyczna dziedzina zajmująca się badaniem kotowatych — zarówno dzikich (jak lwy, tygrysy czy rysie), jak i udomowionych kotów domowych. Obejmuje zagadnienia z zakresu anatomii, zachowań, ewolucji oraz relacji między kotami a człowiekiem.

Felinolodzy analizują zwyczaje łowieckie, terytorialność, komunikację oraz problemy związane z ochroną dzikich gatunków kotów, których środowiska są coraz częściej zagrożone działalnością człowieka. W kontekście kotów domowych, felinologia wspiera m.in. rozwój weterynarii, etologii i genetyki hodowlanej.

Kynologia

Kynologia to nauka zajmująca się psami — zarówno udomowionymi, jak i dzikimi przedstawicielami rodziny psowatych. Obejmuje badania nad anatomią, zachowaniem, historią udomowienia, hodowlą oraz rolą psów w społeczeństwie.

Kynologia ma charakter interdyscyplinarny — łączy wiedzę z zakresu biologii, weterynarii, genetyki, psychologii zwierząt i zootechniki. Kynolodzy badają również funkcjonowanie psów pracujących, m.in. przewodników osób niewidomych, ratowniczych, policyjnych i terapeutycznych.

Prymatologia

Niektóre naczelne używają narzędzi, uczą się języka migowego i potrafią rozwiązywać złożone problemy logiczne.

Prymatologia to dział teriologii zajmujący się ssakami naczelnych — grupą obejmującą m.in. małpy, lemury i człowiekowate. Naczelne cechują się wysokim stopniem rozwoju mózgu, zdolnościami poznawczymi, złożonymi zachowaniami społecznymi i bogatą komunikacją.

Prymatolodzy badają ewolucję, ekologię, strukturę społeczną, kulturę i inteligencję naczelnych. Prymatologia ma również znaczenie dla antropologii i nauk o człowieku, ponieważ pozwala lepiej zrozumieć pochodzenie i zachowania Homo sapiens.